Trận Kiev - thử thách khắc nghiệt nhất đối với Liên Xô

 Thủ đô của nước Cộng hòa XHXN Xô-viết Ukraina đã trở thành một mục tiêu chính của quân đội Đức Quốc xã – lực lượng phát-xit dội bom xuống đây ngay trong ngày thứ nhất của chiến tranh, ngày 22 tháng Sáu năm 1941. Thành phố khi ấy được bố phòng với tất cả khả năng có thể của đất nước xô-viết, nhưng cuối cùng vẫn bị quân Đức chiếm. 778 ngày đêm thành phố này nằm dưới ách chiếm đóng của bọn xâm lược. Trong thời gian đó, binh lính Đức quốc xã đã giết hại hàng nghìn dân, còn bản thân  Kiev thì bị phá hủy. Nhưng nhờ sự dũng cảm và chủ nghĩa anh hùng của những người lính Hồng quân và những người dân bình thường  của thành phố,  Kiev đã được giải phóng. Ký ức về chiến công này được lưu giữ bất tử trong hàng chục di tích, bia ghi công và bảng lưu niệm cũng như trong tên gọi của các đường phố và quảng trường.

Trong những giờ phút đầu tiên khi quân phát-xit bất ngờ xâm nhập Liên Xô, Kiev đã hứng chịu đòn không kích ác liệt ủa lực lượng Đức Quốc xã. Nhưng cũng ngay vào những ngày đầu của cuộc chiến đã thành lập Ủy ban Quốc phòng, huy động đội ngũ đứng lên bảo vệ thành phố không chỉ gồm những người lính, mà còn có hơn 30 nghìn người dân Kiev. Trên thực tế,  Kiev đã trở thành  đô thị  tiền tuyến. Và là một trong những chủ thể cực kỳ quan trọng đối với Hitler. Khi đó số lượng binh sĩ Đức với những trang thiết bị kỹ thuật và lối tấn công bất ngờ đã tạo hiệu lệnh và hình mẫu cho toàn bộ cuộc xâm lăng của quân đội Quốc xã.
 
72 ngày đêm. Chính đó là khoảng thời gian Hồng quân giao tranh dữ dội với bọn xâm lược ở ngoại vi Kiev. Cuộc phòng thủ này được gọi là chiến dịch Kiev. Ông Oleg Budnitsky Giám đốc Trung tâm Quốc tế về Lịch sử và xã hội học Thế chiến II nêu nhận xét như sau:

“Chiến dịch phòng thủ Kiev kéo dài từ trung tuần tháng Bảy cho đến nửa cuối tháng  Chín năm 1941. Đáng tiếc là chiến dịch này đã kết thúc bằng một trong những thất bại lớn nhất của Hồng quân trong Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại. Vấn đề chiến lược đã là thế này: hoặc bỏ lại Kiev và rút quân tránh mối đe dọa bao vây, hoặc chiến đấu bảo vệ Kiev. Ngày 19 tháng Chín năm 1941 quân Đức chiếm thành phố. Nhưng đội quân phát-xit đã bị kìm chân một thời gian và chúng phải chịu tổn thất to lớn, thiệt hại đến 100.000 quân”.

Ngay sau khi chiếm thành phố, quân Đức đã tiến hành trên địa bàn này cuộc đại khủng bố thực sự. Trong thời gian chiếm đóng, kẻ thù đã giết chết hơn 200.000 người, còn thêm hơn 100.000 người nữa bị đày đến các trại tập trung. Ở Kiev, bọn Quốc xã tiến hành  cuộc diệt chủng tàn bạo nhất trong lịch sử nhân loại. Thoạt đầu trên Babi Yar diễn ra cuộc hành quyết đại trà hàng loạt người Do Thái, thường dân, tù binh, người Di-gan.

 Hai năm sau, vào ngày 07 tháng 11 1943, Kiev đã được giải thoát. Tuy nhiên, sự trùng hợp mốc giải phóng với ngày lễ lớn của Liên Xô chỉ là ngẫu nhiên, —  sử gia quân sự Aleksei Isaev cho biết.

“Mốc lịch sử này của Kiev gắn với một trong những huyền thoại của thời hiện đại, rằng thành phố  được giải phóng nhằm để chào mừng ngày lễ 07 tháng 11, và do đó, đã mất nhiều sinh mạng. Dường như  Hồng quân đã cố gắng hết sức để thực hiện cuộc "tấn công lễ hội". Tuy nhiên trên thực tế,  tình hình đã là hoàn toàn khác. Với Kiev đã có kế hoạch giành lại thành phố sớm hơn nhiều, từ trước ngày 07 tháng 11 – khoảng 07 tháng Mười. Nhưng vì phải đối phó với lực lượng phòng thủ mạnh của quân Đức, trấn giữ vùng bờ sông Dnepr như là hành lang phía đông, tức là niềm hy vọng cuối cùng với phòng thủ mặt trận phía Đông, cho nên những  cố gắng thâm nhập thành phố từ các bàn đạp phía nam đã không thành công như mong muốn”.

Và khi đó ban chỉ huy Xô-viết đã thi hành động thái nổi tiếng. Vào cuối tháng Mười năm 1943, có quyết định tung phần lớn đội quân từ bàn đạp phía Nam lên phía Bắc. Quân đội Liên Xô  di chuyển vào ban đêm, còn ban ngày phô trương hoạt động nghi binh vượt sông Dnepr đánh lạc hướng. Với trợ giúp của thủ thuật khôn ngoan  “giương Đông kích Tây”, Kiev đã được Hồng quân giải phóng khỏi ách phát-xit.