Cuộc thảo luận về RCEP đã bắt đầu vào tháng 11 năm 2012 theo sáng kiến của ASEAN nhằm kích thích thương mại giữa các thành viên Hiệp hội và sáu nước đối tác đã ký kết các FTA với ASEAN: Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc và New Zealand. Nếu các nước này tham gia RCEP thống nhất thì điều đó sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho sự phát triển thương mại trong khu vực bằng cách giảm thuế, chuẩn hóa các quy tắc và thủ tục hải quan và mở rộng tiếp cận thị trường, đặc biệt là giữa các quốc gia chưa ký FTA song phương.
Chiến tranh thương mại và RCEP
Các cuộc đàm phán về RCEP đã tiến hành song song với cuộc đàm phán về một hiệp định thương mại lớn khác - Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) dưới sự lãnh đạo của Hoa Kỳ. Vì thế nhiều chuyên gia đã xem xét việc tạo ra RCEP như là những nỗ lực của Bắc Kinh chống lại ảnh hưởng của Mỹ ở châu Á. Song, một số quốc gia không vội vàng tham gia thỏa thuận RCEP vì lo ngại rằng, họ có thể bị mất thị trường cao cấp của Mỹ. Nhưng, vào năm 2017, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã thông qua quyết định rút khỏi TPP, tăng thuế nhập khẩu từ một số quốc gia, sau đó ông đã phát động cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, gây thiệt hại cho nhiều nhà xuất khẩu châu Á vì bước đi này đã làm giảm nhu cầu về hàng hóa của họ và làm chậm tăng trưởng kinh tế. Kết quả là các nhà đàm phán về RCEP bắt đầu hoạt động tích cực hơn.
“Những gì đang diễn ra giữa Mỹ và Trung Quốc kéo theo “nhu cầu cấp bách” trong đẩy nhanh đàm phán để sớm đạt được đồng thuận về RCEP”,- Bộ trưởng Thương mại và Công nghiệp Philippines Ramon Lopez khẳng định bên lề Hội nghị Bộ trưởng kinh tế ASEAN năm ngoái tại Singapore.
Và các chuyên gia Úc gọi hiệp định tương lai này là "nguồn nước sẽ cung cấp sức sống cho sa mạc của chủ nghĩa bảo hộ".
Triển vọng mơ hồ
Nếu mọi chuyện đúng kế hoạch, thỏa thuận RCEP có thể đươc ký kết vào cuối năm 2019, nhưng, lập trường của Ấn Độ đã giáng một đòn lớn vào hy vọng này, và sự kiện này bị hoãn lại đến năm 2020.
Đầu tháng 11, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi tuyên bố Ấn Độ rút khỏi cuộc đàm phán về RCEP. New Delhi cho rằng, thỏa thuận này không giúp giải quyết các vấn đề của Ấn Độ, vì có các bất đồng về thuế quan, hàng rào phi thuế quan cũng như mức thâm hụt thương mại với một số nước tham gia hiệp định này. Ngoài ra, RCEP có thể tác động tiêu cực tới nông dân nước này và không hỗ trợ tạo thêm việc làm trong ngành công nghiệp. Chính phủ cũng dự định xem xét lại các hiệp định thương mại tự do giữa Ấn Độ và các nước ASEAN, Hàn Quốc và Nhật Bản đã được ký kết bởi các nội các trước, vì các hiệp định FTA này làm tăng tình trạng mất cân bằng thương mại với các đối tác đó và gây hại cho ngành công nghiệp trong nước.
Trung Quốc tuyên bố rằng, 15 quốc gia khác quyết định thúc đẩy thỏa thuận này, và New Delhi có thể gia nhập RCEP khi nước này sẵn sàng. Theo Reuters, 15 quốc gia này chiếm khoảng 30% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu và một tỷ lệ tương đương về dân số toàn cầu. Bởi vậy, RCEP sẽ lớn hơn các khối thương mại khu vực khác như Liên minh châu Âu (EU) hay Thỏa thuận Mỹ-Mexico-Canada (USMCA). Nhưng, Bộ trưởng Thương mại Nhật Bản tuyên bố, đất nước của ông chưa sẵn sàng ký RCEP nếu vắng mặt Ấn Độ. Vì vậy, triển vọng ký kết thỏa thuận này đang trở nên mơ hồ hơn. Văn bản cuối cùng của thỏa thuận vẫn chưa được xác minh hợp pháp và chỉ sau đó sẽ được công bố.
Giáo sư Vladimir Mazyrin, chuyên gia hàng đầu của Nga về nền kinh tế Việt Nam đồng thời là Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam và ASEAN thuộc Viện Nghiên cứu Viễn Đông của Viện Hàn lâm Khoa học Nga, nghi ngờ khả năng ký kết thỏa thuận RCEP trong tương lai gần.
Giáo sư Mazyrin nói: “Hội nhập kinh tế khu vực trên quy mô lớn như vậy chắc chắn có triển vọng tốt hơn toàn cầu hóa. Việc xây dựng "ngôi nhà" chung châu Á là tốt hơn làm bạn với mọi người dưới sự bảo trợ của Hoa Kỳ. Ngoài ra, các đòi hỏi của RCEP ít nghiêm ngặt hơn so với TPP hoặc EVFTA, bao gồm các yêu cầu rất nghiêm ngặt về luật lao động, bảo vệ môi trường, sở hữu trí tuệ, từ bỏ quyền chủ quyền của đất nước khi giải quyết tranh chấp bằng trọng tài, mà điều này không thể chấp nhận được đối với các nước chưa phát triển cao về mặt kinh tế. Song, thỏa thuận về các nguyên tắc chung trong hoạt động kinh tế, về việc loại bỏ tất cả các rào cản thương mại hàng hóa, dịch vụ, chuyển dịch vốn và lao động giữa 15 quốc gia, mà trong số đó có các nền kinh tế hàng đầu thế giới, đặt quá nhiều gánh nặng lên các nước thành viên. Tôi tin rằng, chưa đến lúc để làm như vậy, trước hết cần phải tạo ra những khối nhỏ hơn. Khối chính bao gồm 10 quốc gia Đông Nam Á đã hình thành, và đây là một điểm cộng. Nhưng, nếu nói về năm quốc gia còn lại, tôi không biết phải làm thế nào để tất cả các nước này có thể đạt thỏa thuận: sự khác biệt giữa họ là quá lớn, kể cả trong lĩnh vực chính trị. Chẳng hạn, theo các nguyên tắc của thỏa thuận khu vực, Biển Đông sẽ được phân chia như thế nào? Nhật Bản và Hàn Quốc cũng có những yêu sách nghiêm trọng với Trung Quốc, trong khi đó Úc và New Zealand muốn nghiêng về Mỹ. Vì vậy, theo tôi, trong tương lai gần thỏa thuận về Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực không thể được ký kết bởi tất cả các nước và không thể có hiệu lực”, - chuyên gia Nga kết luận.
